تحلیلی برنظم فضایی محله های شهرهای اسلامی-ایرانی (موردمطالعه: شهر قم)

اصول حاکم بر شهرهای اسلامی –ایرانی درگذشته ی قبل از مدرنیسم حکایت از وجود وحدتی جامع بانظم سلسله مراتبی بین اجزا و عناصر از جزء به کل و یا بالعکس است. سیر حرکت از درون خانه (حریم خصوصی) تا مرکز محله (فضای نیمه عمومی) و سپس تا مرکز شهر (فضای عمومی) و یا از مرکز شهر تا درون خانه و آغاز سلسله مراتبی دیگر و ساخت فضایی و ساختار کالبدی متناسب باکرامت وجودی انسان و در جهت تقویت خانواده و تعاملات اجتماعی، ساماندهی شده است. نظم فضایی و سلسله مراتبی در شهر اسلامی –ایرانی با دوعنصراساسی دسترسی و مرکزیت دارای هویت و معنا فضایی می گردد. وهمان نقش مهم مرکز شهر در مرکز محله نیز با محوریت مسجد محله برای ایجاد وحدت اجتماعی وفضایی تکرارمی شود. هدف شرع مقدس علاوه بر آثار متنوع اجتماعی –اقتصادی و فرهنگی پیامد مهم سیاسی و تشکیل جلوه ای از شکوه اجتماع و همبستگی آن ها بنام «امت اسلامی» است. توجه به اصول فضایی حاکم بر محله ی سنتی در شهرهای اسلامی- ایرانی می تواند بسیاری از مشکلات اجتماعی و فرهنگی برآمده از اصول حاکم بر شهر مدرن همچون دوری وبی خبری مردم ازهمدیگردرتراکم های سنگین آن و ده ها مشکل دیگر بکاهد؛ و بستر پایداری اجتماعی –فضایی شهرهای اسلامی –ایرانی را فراهم کند. این پژوهش با انتخاب هدفمند چهار نوع محله یا سکونتگاه با مختصات زمانی –مکانی تشکیل شده و شرایط کالبدی متفاوت در شهر اسلامی –ایرانی قم به بررسی و تحلیل و باهدف مقایسه آن ها ازلحاظ شاخص های نظم فضایی و میزان پایداری پرداخته است؛ و با روش پیمایشی از نوع مقایسه ای و توصیفی –تحلیلی به بررسی موضوع پرداخته است. نتایج این پژوهش نشان می دهد شاخص های پایداری فضایی –کالبدی محله ای سنتی همچون چهار مردان، با محلات مدرن همچون پردیساندارای تفاوت معناداری است.